Γενικές πληροφορίες για τη Βίντεο Τέχνη

Κείμενο: Μαργαρίτα Σταυράκη*

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50, μια αμήχανη και περίπλοκη μορφή τέχνης αναδύθηκε στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κάνοντας χρήση πολλών ονομάτων όπως «βίντεο τέχνη», «πειραματικό βίντεο», «τηλεόραση των καλλιτεχνών», «νέα τηλεόραση», ή ακόμα και «Guerilla TV», χρησιμοποίησε ως πηγή έμπνευσης της ένα μεγάλο εύρος καλλιτεχνικών κινημάτων, θεωρητικών ιδεών, τεχνολογικών επιτεύξεων και πολιτικού και κοινωνικού ακτιβισμού. Σε αυτή την εποχή της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής αλλαγής, μεγάλο μέρος της νέας τέχνης ήταν μορφολογικά και πολιτικά ριζοσπαστικό. Οι καλλιτέχνες που δούλεψαν με το βίντεο αυτή την περίοδο ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένοι από τα καλλιτεχνικά κινήματα και τις ιδέες του Fluxus, της Performance Art, της Body Art, της Arte Povera, της Pop Art, της Conceptual Art, της Μινιμαλιστικής γλυπτικής, της avant-garde μουσικής, του πειραματικού κινηματογράφου, του σύγχρονου χορού και θεάτρου και μια μεγάλη ποικιλία ετερογενών πολιτιστικών δραστηριοτήτων και θεωρητικών ιδεών.

Από τη στιγμή που το βίντεο έκανε την είσοδο του στον κόσμο της τέχνης, αναπτύχθηκε ραγδαία ως ένα ανεξάρτητο μέσο. Όλες οι ποιότητες του βίντεο συμπεριλήφθηκαν και αναλύθηκαν. Για ένα αξιοσημείωτο αριθμό καλλιτεχνών αυτό ήταν και το σημείο εκκίνησης της δουλειάς τους. Εδώ δεν ήταν μόνο τα οπτικά στοιχεία όπως το χρώμα, το φως και το σχήμα που ήταν σημαντικά, αλλά και στοιχεία που είχαν να κάνουν περισσότερο με το περιεχόμενο της ζωντανής κινούμενης εικόνας, το χρόνο και το χώρο της στο βίντεο.

Η πρώιμη βίντεο τέχνη ήταν κυρίως μια αντίδραση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ιδιαίτερα αυτό της τηλεόρασης. Η βίντεο τέχνη και η τηλεόραση μοιράζονται την ίδια τεχνολογία, ιδιαίτερα όσον αφορά στο πώς οι τελικές εικόνες και οι ήχοι παρουσιάζονται και εκλαμβάνονται από το θεατή. Οι βίντεο καλλιτέχνες εκμεταλλεύτηκαν το κοινό αυτό στοιχείο για να ορθώσουν λόγο αντίστασης στη μονόπλευρη και χειραγωγούμενη επικοινωνία της τηλεόρασης και διατύπωσαν απαντήσεις σε συγκρίσιμη γλώσσα. Οι απαντήσεις αυτές εκτείνονταν, από μια άγρια αντιπαράθεση με τα μέσα, έως την παραγωγή μιας εναλλακτικής τηλεόρασης. Οι βίντεο καλλιτέχνες αναμόρφωσαν τις τηλεοπτικές εικόνες, προκάλεσαν τα πολιτιστικά στερεότυπα και δημιούργησαν αφηρημένες εικόνες βίντεο και avant-garde ρεπορτάζ.

Από την δεκαετία του ’60 και μέχρι την δεκαετία του ’90 υπήρξε μια αξιοσημείωτη ανάπτυξη της ηλεκτρονικής και ψηφιακής τεχνολογίας. Η πρόοδος που σημειώθηκε μετέτρεψε το βίντεο από ένα ακριβό, ειδικό εργαλείο αποκλειστικά για τα χέρια των ανθρώπων της τηλεόρασης, των μεγάλων οργανισμών και των ινστιτούτων, σε ένα καταναλωτικό αγαθό στα χέρια των καλλιτεχνών. Ακόμα κι έτσι, όμως, η προσβασιμότητα των καλλιτεχνών στο μέσο και στις αναπτυσσόμενες δυνατότητες του, δεν ήταν η ίδια κάθε φορά. Ιδιαίτερα κατά το παρελθόν ίσχυαν δύο μέτρα και δύο σταθμά μεταξύ καλλιτεχνών της περιφέρειας και του κέντρου, ανάλογα με την προσβασιμότητα του κάθε τόπου στις νέες τεχνολογίες. Όσο όμως το μέσο εξελισσόταν και οι μηχανισμοί διάδοσης του πολλαπλασιάζονταν, η βίντεο τέχνη μετατράπηκε από μια περιθωριακή δραστηριότητα αρχικά, και ένα προνομιακό μέσο στα χέρια καλλιτεχνών των ανεπτυγμένων χωρών αργότερα, σε ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο μέσο της σύγχρονης τέχνης σε όλα σχεδόν τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Η βίντεο τέχνη έγινε λοιπόν ένα διεθνές φαινόμενο. Οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες δεν δημιουργούσαν μόνο κάτω από διαφορετικές πολιτιστικές επιρροές, αλλά επιπλέον εισήγαγαν ιδέες και στάσεις πέραν των εθνικών ορίων τους, εμπλουτίζοντας και τροφοδοτώντας την ευρύτερη πρακτική των καλών τεχνών και οικειοποιώντας ιδέες και προσεγγίσεις από άλλες επιστήμες και μέσα. Η βίντεο τέχνη ήταν έτσι πάντα μια μορφή τέχνης ανοιχτή να ενσωματώσει καθετί νέο και ενδιαφέρον.

Σημαντικός είναι και ο αριθμός των «υποκατηγοριών» που είναι χωρισμένη η βίντεο τέχνη. Εδώ επιλέγουμε να παρουσιάσουμε τις τρεις πιο βασικές:

- η βιντεοσκόπηση μιας δράσης, ενός κονσέρτου, ενός συμβάντος>

Το βίντεο γίνεται μάρτυρας, μια ζωντανή μνήμη που ενσωματώνεται στη δράση. Αυτές οι εικόνες που διαδίδονται σε πραγματικό χρόνο, πάνω στις οποίες μπορούμε να παρέμβουμε άμεσα, έχουν γοητεύσει πολλούς και έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της Art Corporel.

- το πειραματικό βίντεο (ή μορφικό βίντεο)>

Το βίντεο κατέφυγε αρχικά στην ηλεκτρονική επεξεργασία της εικόνας, έπειτα σε εικόνες που παράγονται εξολοκλήρου από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το πειραματικό βίντεο ασχολείται κυρίως με το ίδιο το μέσο και τις δυνατότητες που αυτό παρέχει κάθε φορά.

- οι εγκαταστάσεις βίντεο>

Το βίντεο μεταφέρεται σε γλυπτά-βίντεο περιβάλλοντα, που χρησιμοποιούν συχνά πολλά μόνιτορ συνδεδεμένα με αντικείμενα τελείως άλλης τάξης. Οι εγκαταστάσεις αυτές, που ονομάζονται «κλειστού κυκλώματος» (όπου περιλαμβάνεται και ο ίδιος ο θεατής) ή απεναντίας «πολυκάναλες» με μετωπική ή διάσπαρτη θέαση, εξαρτώνται τόσο από το υλικό, όσο και από τις προθέσεις του καλλιτέχνη. Εμπεριέχουν όμως πάντα έναν προβληματισμό πάνω στο χρόνο, το χώρο και την ίδια την κίνηση που προσιδιάζει το βίντεο.

Πρωτεργάτες της βίντεο τέχνης θεωρούνται οι Nam June Paik και Wolf Vostell, η Steina και ο Woody Vasulka, ο Vito Acconci, ο John Baldessari, η Joan Jonas, ο Bruce Nauman και άλλοι. Ενώ μια δεύτερη γενιά βίντεο καλλιτεχνών είναι οι Matthew Barney, Bill Viola, Gary Hill, Steve McQueen, Sam Taylor-Wood, Pipilotti Rist και άλλοι.

Βιβλιογραφία

-A History of Video Art/ The development of form and function> Chris Meigh-Andrews

-Illuminating Video/An Essential Guide to Video Art> Doug Hall and Sally Jo Fifer

-www.wikipedia.org

*Η Μαργαρίτα Σταυράκη είναι εικαστικός και επιμελήτρια του Festival Μηδέν